Badanie ultrasonograficzne (USG), zwłaszcza z oceną przepływu krwi dzięki użyciu metody Dopplera, jest najczęściej stosowaną i najbardziej przydatną metodą badania tarczycy i otaczających tkanek szyi do wysokości obojczyków. Umożliwia ono precyzyjne obrazowanie zmian ogniskowych w tarczycy, popularnie określanych jako guzki, zarówno klinicznie jawnych, jak również tych, które nie są dostępne badaniem palpacyjnym czyli fizykalnym. Dodajmy, że w większości są to zmiany łagodne. USG jest całkowicie bezpieczne, gdyż działa w oparciu o falę dźwiękową (wysokiej częstotliwości w zakresie megaherców, czyli ultradźwięków, stąd nazwa badania). Badanie jest komfortowe dla pacjenta - zajmuje zaledwie kilka minut, nie wymaga modyfikowania leczenia, przeprowadza się je w pozycji leżącej na wznak z odchyloną głową (naszyjniki i inne ozdoby powinny być zdjęte z szyi przed badaniem). Pomiędzy głowicą a skórą znajduje się płyn lub żel. Poniżej kilka zastosowań badania USG: ·         obrazowanie budowy szyi w rejonie tarczycy ·         ocena wielkości wola i zmian ogniskowych u pacjentów pozostających w obserwacji lub leczeniu ·         ocena pod kątem prawdopodobieństwa raka tarczycy lub stanu zapalnego tarczycy ·         umożliwienie biopsji cienkoigłowej ·         ocena nawrotu wola po zabiegu ·         monitorowanie pacjentów z rakiem tarczycy. Należy pamiętać, że badanie to, choć bardzo precyzyjne, jest jednak w znacznym stopniu subiektywne. Odzwierciedla raczej  prawdopodobieństwo niż daje jednoznaczne informacje. Dotyczy to zwłaszcza pomiaru wielkości wola olbrzymiego i dużych zmian ogniskowych – tu oceny badających mogą znacznie się różnić.

Do zabiegu kwalifikuje się guzki tarczycy o dużej zawartości płynu, których ryzyko nowotworu jest małe i wynosi mniej niż 1% dla torbieli i poniżej 3% dla zmian o płynowo-litej budowie. Kwalifikacji do zabiegu dokonuje endokrynolog na podstawie ultrasonograficznych cech guzka i / lub wyniku biopsji cienkoigłowej celowanej (BACC). U pacjentów posiadający ten szczególny typ zmiany ogniskowej zabieg podania alkoholu jest skuteczny i bezpieczny. Jest zatem przeznaczony dla pacjentów, którzy chcą uniknąć leczenia operacyjnego i akceptują niezwykle małe (nie przekraczające 3%) ryzyko pozostawienia zmiany o charakterze nowotworowym. Zabieg wstrzyknięcia etanolu wykonuje się w warunkach ambulatoryjnych, trwa kilka minut, a jego przebieg jest podobny do BACC: po odkażeniu skóry szyi wprowadza się pod kontrolą USG cienką igłę do wybranego guzka, częściowo odsysa treść płynną, a następnie wstrzykuje małą objętość stężonego etanolu (95-99%). Podanie alkoholu powoduje martwicę skrzepową wewnątrz guzka. Skuteczność takiego leczenia, czyli zmniejszenie wielkości zmiany, ocenia się na 75-85%. Sporadycznie jednorazowe podanie alkoholu nie jest wystarczające i wymaga powtórzenia po kilku miesiącach. Możliwe powikłania leczenia iniekcją alkoholu to: niewielki lub średnio nasilony piekący ból w miejscu wkłucia, zaczerwienienie, zawroty głowy czy chrypka. Zwykle ustępują one w ciągu kilku dni. Z uwagi na nieznany wpływ wstrzykniętego alkoholu na koncentrację nie wolno obsługiwać maszyn ani prowadzić pojazdów przez 24 godziny po zabiegu.  

Biopsja aspiracyjna cienkoigłowa celowana (BACC) guzków tarczycy i powiększonych węzłów chłonnych jest ważnym narzędziem diagnostycznym, które jest bezpieczne i godne zaufania, przy nikłym odsetku powikłań. Badanie jest wykonywane pod kontrolą USG wysokiej rozdzielczości, co pozwala zwiększyć precyzję biopsji. Koniec igły jest wówczas widoczny jako jasny punkt, który musi się znajdować wewnątrz nakłuwanej zmiany w czasie aspirowania, czyli zasysania materiału. Preparat z biopsji jest następnie badany przez patologa i oceniany wg klasyfikacji Bethesda - patrz poniżej.Decyzja o biopsji konkretnej zmiany uwzględnia następujące wskazania:Cechy kliniczne:wywiad w kierunku naświetlania głowy i szyi w dzieciństwieobecność raka rdzeniastego lub brodawkowatego w rodzinienietypowa, wzmożona spoistość gruczołu bez zwapnieniawzrost guzkapowiększone węzły chłonne.Cechy uchwytne badaniem USG (co najmniej dwie):zmiana hypoechogenna oraz jedna z następujących cech: nieregularne / rozmyte obrzeże, centralne unaczynienie, mikrozwapnienia, większa wysokość niż szerokość zmiany, powiększenie w stosunku do wcześniejszych badańpowiększenie węzłów chłonnych.Należy bioptować zmianę „podejrzaną” a nie największą.Większa wielkość i ilość zmian nie koreluje bezpośrednio z większym ryzykiem nowotworu.Możliwość pobrania materiału z guzka czy węzła jest ograniczona, nawet biopsji celowanej, czyli pod kontrolą USG. Odsetek wyników diagnostycznych ze zmian średnicy co najmniej 10 mm nie przekracza zwykle 85%. Aby poprawić skuteczność badania, ale też ze względów bezpieczeństwa, zaleca się odstawić przed biopsją leki zmniejszające krzepliwość. Biopsja niediagnostyczna powinna być powtórzona po pewnym czasie. Jeśli zmiana powiększa się, pojawiają się podejrzane węzły chłonne lub cechy ucisku na sąsiadujące z tarczycą narządy, BACC powinna być powtórzona nawet pomimo wcześniejszego niepodejrzanego wyniku.Terminologia i inne zagadnienia związane z BACC tarczycy zostały uporządkowane w czasie konferencji w Bethesda (Maryland, USA) w 2007 r. Zaproponowano następujące kategorie diagnostyczne oraz w oparciu o nie typowe metody postępowania: Bethesda I – zmiana niediagnostyczna lub niewystarczająca (jedynie płyn z torbieli, materiał praktycznie bezkomórkowy, krew, artefakty, etc.)Bethesda II – zmiana łagodna (guz rozrostowy, koloidowy, zapalenie tarczycy typu Hashimoto, podostre zapalenie tarczycy, inne)Bethesda III - atypia o nieokreślonym znaczeniu lub guzek pęcherzykowy o nieokreślonym charakterzeBethesda IV - nowotwór pęcherzykowy lub jego podejrzenie, guz z komórek Hurtla (typ onkocytarny)Bethesda V - podejrzenie choroby nowotworowej (raka brodawkowatego, raka rdzeniastego, przerzutu nowotworu, chłoniaka, inne)Bethesda VI - choroba nowotworowa (rak brodawkowaty, rak niskozróżnicowany, rak rdzeniasty, nowotwór niezróżnicowany / anaplastyczny, rak płaskonabłonkowy, rak o mieszanej budowie, przerzut nowotworu, chłoniak nieziarniczy, inne)